Advertisement
Zapraszamy na wystawę fotograficzną Aleksandra Prugara i Heleny Czernek𝗦́𝗟𝗔𝗗𝗔𝗠𝗜 𝗠𝗘𝗭𝗨𝗭
30 sierpnia 2025
godz. 12:00 – wernisaż
godz. 13:00 – wykład Aleksandra Prugara i Heleny Czernek „W poszukiwaniu śladów po mezuzach”
Centrum im. Ludwika Zamenhofa, ul. Warszawska 19
wstęp wolny
Wystawa czynna do 2 listopada 2025
Przed wojną w Polsce mieszkało 3,5 miliona Żydów, w Białymstoku prawie 42 tysiące, stanowiące niemal 65 procent ogółu mieszkańców miasta. W niemalże każdym żydowskim domu znajdowały się mezuzy, które zniknęły wraz ze zniknięciem Żydów. Pozostały po nich puste ślady, ale nawet tych zachowało się niewiele. Najczęściej są to charakterystyczne nacięcia we framugach drzwi, kształty w farbie lub powyginane gwoździe, którymi niegdyś mocowano mezuzę. Te ślady są pustką i znakiem po tych, którzy odeszli.
Od 2014 roku dokumentowaniem śladów po mezuzach zajmują się Aleksander Prugar i Helena Czernek. Impulsem do rozpoczęcia systematycznych poszukiwań był telefon Heleny, która w Krakowie zwróciła uwagę na kilka śladów mezuz i zainteresowała pomysłem Aleksandra. Wystawa fotograficzna ich autorstwa dokumentuje sześcioletnią przygodę poszukiwaczy mezuz i ukazuje sto odnalezionych śladów w Polsce, Ukrainie, Białorusi, Rumunii i Maroko.
Na bazie poszukiwań powstało MI POLIN MEZUZAH CENTER – prawdopodobnie pierwsze muzeum śladów po mezuzach na świecie. To nie tylko archiwum pamięci, ale również przestrzeń pracy badawczej, w której ślady opracowywane są historyczno-merytorycznie w formie syntetycznych opracowań naukowych. Równolegle z utrwalaniem za pomocą fotografii miejsc i framug, autorzy projektu stworzyli obszerny rejestr oraz – aby zachować je w formie materialnej – wykonali odlewy w brązie. Kolekcja mezuz zatytułowana „Mezuza z tego domu” została uznana przez Muzeum Narodowe w Krakowie za jedno z najważniejszych zjawisk w polskim designie po 1989 roku.
Działania Aleksandra Prugara i Heleny Czernek zostały dostrzeżone przez prasę zagraniczną, m.in. przez „New York Times” czy izraelski „Haaretz”. W pracy badawczej wspierają ich genealogowie, w tym Dział Genealogii Żydowskiego Instytutu Historycznego, oraz Jan Wąsiński, a wcześniej Marta Maćkowiak. Dzięki tej współpracy udaje się odkrywać historie dawnych mieszkańców i przywracać pamięć o ich losach.
Ślady po mezuzach stanowią jeden z ostatnich namacalnych znaków obecności dawnych społeczności żydowskich. Są materialnym świadectwem życia codziennego, które zostało brutalnie przerwane przez Zagładę. Każdy taki ślad to fragment opowieści o konkretnym domu, rodzinie, sąsiedztwie – to punkt zaczepienia, od którego można rozpocząć opowieść o świecie, którego już nie ma.
Dlatego wykład o śladach po mezuzach nie jest jedynie spotkaniem z autorami projektu, lecz przede wszystkim spotkaniem z historią i pamięcią. To okazja, by zobaczyć, jak pozornie drobne ślady stają się kluczem do odkrywania historii i tożsamości miejsc, a także impulsem do refleksji nad tym, jak pamięć o dawnych mieszkańcach wpisuje się w dzisiejsze życie wspólnot i miast.
Wydarzenie jest częścią inicjatywy Cities Embracing Jewish Heritage, wspieranej przez Combat Antisemitism Movement (CAM) oraz European Association for the Preservation and Promotion of Jewish Culture and Heritage (AEPJ).
Advertisement
Event Venue & Nearby Stays
Białostocki Ośrodek Kultury/Centrum im. Ludwika Zamenhofa, ulica Warszawska 15/1, 15-062 Białystok, Polska, Bialystok, Poland
